Eerst het goede nieuws: aan de Belgische kust komen geen levensgevaarlijke kwallen voor. De oorkwal, de zeepaddenstoel, de Japanse kruiskwal, de kompaskwal en de gele en blauwe haarkwal zijn de soorten die vaak voorkomen in onze Noordzee.  Ze kunnen ongemak veroorzaken, maar vormen doorgaans geen ernstige bedreiging voor je gezondheid.  Ook de kwallen in de Middellandse zee zijn relatief ongevaarlijk, maar de steken van de parelkwal (of lichtende kwal)- die daar steeds vaker voor komt – zijn wel bijzonder pijnlijk.   

De klachten na een kwallensteek zijn divers: rode vlekken en bultjes op je huid die gepaard gaan met -veel- jeuk of pijn en een branderig gevoel op de plaats waar je gestoken bent. Bij mensen die allergisch reageren op kwallenbeten zijn de symptomen erger, ze kunnen last hebben van misselijkheid en braken, krampen, moeite met ademen, hartritmestoornissen, flauwvallen of ze kunnen in anafylactische shock gaan.  

Als je gestoken wordt door een kwal in onze contreien, volg dan deze eenvoudige stappen: 

1. Verlaat het water om verdere steken te voorkomen. 
2. Spoel de plek met zeewater – gebruik nooit zoet water! Zoet water kan ervoor zorgen dat nog niet afgevuurde netelcellen op je huid alsnog afgaan, wat de pijn verergert. Gebruik geen urine! Deze oude volkswijsheid is een mythe en heeft geen enkele wetenschappelijke basis. Het kan de situatie zelfs verergeren. Voor steken aan de Noordzee mag je ook geen azijn gebruiken.  
3. Verwijder voorzichtig eventuele achtergebleven tentakels met een pincet. Of breng scheerschuim aan op de wonde als de tentakels niet zichtbaar zijn en schraap met de rand van een bankkaart van onder naar boven. Raak de tentakels niet aan met je blote vingers om extra steken te voorkomen. 
4. Wrijf niet - ook niet met zand - over de plaats waar je gestoken bent 
5. Verzacht de pijn met een ijspakking (in een doek gewikkeld). 
6. Geen drukverband aanbrengen op de plaats waar je gestoken bent.  
7. Bij blijvende pijn kun je een pijnstiller nemen zoals paracetamol of ibuprofen. 

Allergische reacties 

In de meeste gevallen zal de pijn binnen enkele uren verdwijnen. Een bezoek aan de dokter of EHBO-post is alleen nodig bij ernstige reacties zoals extreme pijn of bij een allergische reactie. Allergische reacties op kwallensteken komen relatief weinig voor, maar zijn niet uitgesloten, ook niet bij de minder gevaarlijke soorten die aan onze kust voorkomen. Als je merkt dat het slachtoffer moeite heeft met ademen of slikken, onwel wordt, flauwvalt, … bel dan onmiddellijk 112.  

Als je eerder allergisch hebt gereageerd op een kwallensteek heb je een verhoogd risico en moet je extra voorzichtig zijn. In sommige gevallen kan het verstandig zijn om een antihistaminicum (allergiemedicatie) mee te nemen naar het strand als je weet dat je gevoelig bent. Bij twijfel over een allergische reactie, raadpleeg altijd een arts. 

Wereldwijd: waar zwemmen wel gevaarlijk kan zijn 

Hoewel we in België veilig kunnen zwemmen, zijn er wereldwijd wel kwallen die levensgevaarlijk kunnen zijn. Als je van plan bent op tropische bestemmingen te zwemmen, wees dan extra voorzichtig en informeer je goed.

Middellandse Zee: De parelkwal, herkenbaar aan zijn prachtige blauwe kleur, komt steeds vaker voor in de Middellandse Zee. Zijn steek is extreem pijnlijk maar niet dodelijk voor gezonde volwassenen. Wel kunnen er ernstige reacties optreden bij mensen met allergieën, jonge kinderen, ouderen of mensen met een zwakke gezondheid. In zeldzame gevallen kan een steek leiden tot: 

•  Anafylactische shock (ernstige allergische reactie)
• Secundaire infecties als de wond niet goed verzorgd wordt.  

Wat te doen bij steken van gevaarlijke kwallen? 

Bij een steek van een potentieel gevaarlijke kwal: 

1. Roep onmiddellijk hulp in - bij ernstige steken kan elke minuut tellen. 
2. Voor kubuskwallen: spoel de plek met azijn gedurende minimaal 30 seconden om resterende netelcellen te deactiveren. Azijnflessen zijn vaak beschikbaar bij reddingsposten op Australische stranden. 
3. Verwijder tentakels met een stok of handschoenen, nooit met blote handen. 
4. Houd het slachtoffer rustig en bewegingsloos om verspreiding van het gif door het lichaam te vertragen. 
5. Start indien nodig reanimatie en zorg dat het slachtoffer zo snel mogelijk medische hulp krijgt. 

In gebieden waar gevaarlijke kwallen voorkomen, kun je beschermende kleding dragen zoals een lycra zwempak. 

Waarschuwingen  

In België en Nederlandgeven waarschuwen de strandposten, lokale media of gemeentelijke websites als er irriterende kwallen worden gesignaleerd. Er worden echter niet altijd fysieke borden geplaatst. In landen met gevaarlijkere kwallen zijn de waarschuwingen veel intensiever. Zo heeft Australië uitgebreide waarschuwingssystemen voor dodelijke kwallen. Daar zie je regelmatig waarschuwingsborden op stranden, en sommige gebieden hebben zelfs beschermde zwemgebieden met netten. Ook in de Middellandse Zee, geven kustwachten en strandposten waarschuwingen af. In Spanje bijvoorbeeld worden rode vlaggen gehesen of worden er specifieke kwallenwaarschuwingen omgeroepenop het strand. Het probleem is wel dat kwallenpopulaties onvoorspelbaar kunnen zijn - ze kunnen plotseling verschijnen door stromingen, wind of temperatuurveranderingen. Daarom is het altijd verstandig om lokaal naar de situatie te informeren bij strandposten of badmeesters voordat je gaat zwemmen, vooral in onbekende wateren. 

Geniet veilig van de zee 

Laat de angst voor kwallen je zomerplezier niet bederven. Let op waarschuwingsvlaggen, volg aanwijzingen van strandwachters op en gebruik je gezond verstand. Dus smeer je goed in, neem een verfrissende duik, en geniet van een zorgeloze zomer aan zee!